Produkcja fortepianów i pianin w Poznaniu

Poznań, choć duże miasto i prężny ośrodek kulturowy zarówno w okresie niemieckim, jak i polskim, nie może poszczycić się liczącą się produkcją pianin czy fortepianów. Co więcej, nie natrafiłem osobiście na żaden fortepian wyprodukowany w Poznaniu, a spotykane w opracowaniach historycznych wzmianki są na ten temat niewiarygodnie skąpe, co potwierdza tezę, że fortepianów w Poznaniu powstało mało. Jeżeli zatem ktoś kiedyś natrafi na fortepian poznańskiej produkcji, musi wiedzieć, że ma w ręku unikat.

Jak to zwykle bywa w przypadku ziem zabranych, Wielkopolska i szczególnie sam Poznań były ojczyzną lub gościną zarówno dla niemieckich, jak i polskich fabrykantów pianin. Jak to w Polsce się zdarza, dziś po dawnej aktywności nie pozostał żaden ślad. Tym nie mniej, dobrze zachowana struktura zabytkowej tkanki miejskiej może pomóc w rozeznaniu terenowym i znalezieniu dawnych budynków fabrycznych i firmowych (do czego zachęcam amatorów historycznych instrumentów muzycznych i miłośników Poznania ogólnie).

Historycznie najważniejszą poznańską fabryką był Carl Ecke; z kolei pod koniec XIX w. na szczyt wynosi się fabryka pianin Drygas.

Niech natomiast nikogo nie zmyli pozornie duża liczba przytoczonych poniżej nazwisk. O działalności niemal żadnego fortepianmistrza nie zostało żadnych liczących się świadectw, a co ważniejsze – wyprodukowanych instrumentów. W wielu przypadkach obecność danej osoby na liście jest hipotetyczna (opatrzona wówczas pytajnikiem), gdyż nie ma całkowitej pewności, czy w ogóle produkowała ona pianina lub fortepiany.

Droste
Drygas
Ecke
Eibich
Goertz
Gościniak
Hirschel (?)
Horacek (?)
Kalitzke (?)
Kirst
Manthey
Masłowski
Meyer (?)
Mittendorf
Neumann (?)
Weitinek

A. Droste, Posen (Arnold Droste) – fabrykant pianin w Poznaniu, notowany tam w 1896-1900. Być może, był synem lub innym krewnym H. Drostego (albo też była to ta sama osoba). Wytwórnia Drostego mieściła się przy ul. Wiktorii (Victoriastrasse) 18. Jedno z pianin Drostego przewinęło się na rynku wtórnym, mimo to jego instrumenty nie są znane ani spotykane. Nieznana jest też liczba wyprodukowanych pianin.
H. Droste (imię nieustalone, notowany od ok. 1853 (Vogel) lub 1868 (Rottermund) do 1870) – fabrykant fortepianów i pianin, czyja wytwórnia mieściła się przy ul. Wielkie Garbary 28. Znany jest jeden jego fortepian, który zachował się do dzisiaj.
A. Drygas (1898-1939; produkcja instrumentów: ok. 1917 (1922?) – ok. 1935) – rodzinna firma należąca do Antoniego Drygasa i jego syna, Hieronima Kazimierza Drygasa.
Carl Ecke (1843 – ok. 1900?) – osiadły w Poznaniu niemiecki fabrykant fortepianów i pianin.
Ignacy Eibich – założyciel pierwszej fabryki fortepianów w Poznaniu (1790? – data wątpliwa). Eibich pochodził z Czech, osiadł się w Polsce, miał 11 synów. Notowany był w latach ok. 1809-45 pod adresem Chwaliszewo 99 (1 lub 16) (później – ul. Chwaliszewska 10). Jeden z jego synów, Konstanty (1828-1890), prowadził skład instrumentów i pracownię lutniczą przy ul. Nowej 7. Budował organy kościelne i pozytywy, reperował i być może budował różne instrumenty muzyczne (skrzypce, gitary etc.). Budował również fortepiany, o których wiarygodna wzmianka pochodzi z roku 1837. Fortepiany produkcji Eibicha nie są jednak dziś znane.
B. Goertz – fortepianmistrz, notowany w roku 1814, kiedy oferował nowy fortepian skrzydłowy (nie wiadomo, czy jego własnej produkcji). Adres: ul. Butelska, 157 (dom Sawińskiego).
Bronisław Gościniak (ok. 1913-1949) – fortepianmistrz poznański znany ze swoich miniaturowych, m.in. trzyoktawowych fortepianów. Notowany pod adresami: (1913) – Friedenstrasse 29, (1935-36) – Długa 16. Jego syn, Sylwester Gościniak, wyjechał do Lubina, gdzie przy jego udziale rozpoczęto (1948) produkcję mechanizmów pianinowych w dawnej fabryce E. Langera.
Joseph Hirschel – notowany w Poznaniu w latach 1896-1900 (Halbdorfstrasse / Półwiejska 6) „budowniczy fortepianów” i innych instrumentów. Szczegóły jego działalności, ani instrumenty, nie są znane.
Johann Horacek (Jan Horacek) (ok. 1887-1917). Wg pewnych źródeł, miał tylko warsztat naprawczy i skład instrumentów; inne z kolei umieszczają go wśród fabrykantów fortepianów lub pianin. Żaden jego instrument nie jest mi znany. Książka adresowa Poznania z 1892 określa go jako „stroiciela fortepianów”; 1898 – jako budowniczego i stroiciela fortepianów. Grossbach notuje go w poczecie budowniczych, opatrując datą 1912. Adres w Poznaniu: (ok. 1887) – pl. Wilhelma 4, (ok. 1890, 1892) – Bäckerstrasse (ul. Piekary) 23, (1901) – Schiessstrasse (ul. Strzałowa) 5, (ok. 1911-17) – ul. Rybaki 31.
Willi Kalitzke – notowany w latach 1922-30 właściciel składu oraz (1930) warsztatu wytwórstwa i napraw fortepianów i fisharmonii (ul. Poplińskich 2). Jego instrumenty nie są znane i nie wiadomo, czy kiedykolwiek istniały.
Karol Kirst (notowany w latach 1865-70) – fortepianmistrz, oferujący własne fortepiany „kontrukcji Steinwaya” oraz własne pianina „francuskiej normy”. Sprzedawał również cudze instrumenty. Adres w Poznaniu: (1865) – Rynek, 70, (1868-70) – ul. Św. Marcin 60. Dzisiaj jego instrumenty nie są znane.
Gebrüder Manthey, Kosten, Posen – firma, o której nic dziś nie wiadomo. Zachowało się jedno pianino, sygnowane w podany sposób.
Andrzej Masłowski (daty życia: 1766-1828) – zegarmistrz miejski w Poznaniu, twórca instrumentów muzycznych, w tym Coelisona („Cölison”), zwanego też „klawikordem harmonicznym” (ok. 1804), którego dźwięk przypominał brzmienie harmoniki szklanej. Instrument ten był niezwykle modnym wynalazkiem, tak że Masłowski wielokrotnie go prezentował przy różnych okazjach, m.in. w Berlinie. Instrument ten nie dotarł do naszych czasów.
Rudolph Meyer (wzmianki w latach 1896-1900) – hipotetyczny budowniczy i stroiciel fortepianów w Poznaniu (tak był notowany), zamieszkały pod adresem ul. Św. Marcin 16/17. Instrumenty jego nie są znane.
Heinrich (Henryk) Mittendorf (1818) – fortepianmistrz, który oferował własne fortepiany skrzydłowe i stołowe (oprócz tego, gitary), jak również strojenie i naprawy instrumentów. Notowany pod adresem: ul. Wroniecka, 310.
Berthold Neumann, Posen, również „Vertreter: Berthold Neumann, Posen” – jeden z największych i najbardziej znanych składów instrumentów muzycznych w Poznaniu. Prawdopodobnie, nie prowadzono produkcji własnej, tym nie mniej wiele instrumentów, zachowanych do dzisiejszych czasów (pianina i fisharmonie), nosi tabliczki znamionowe właśnie tego składu (i żadne inne), co sugeruje, jakoby zostały one przez Neumanna wyprodukowane. Skład działał w latach 1885-1920, najpierw przy ul. Wrocławskiej, potem przy Bismarcka, pod koniec działalności – przy ul. Kantaka 10 i 27 Grudnia 8. Skład zajmował się nie tylko sprowadzeniem instrumentów m.in. zza granicy, ale i skupnem pianin i fisharmonii używanych, które potem tanio odsprzedawano. W najlepszych latach na składzie znajdowało się jednocześnie nawet 200 instrumentów.
Julius Weitinek (1911) – organmistrz, notowany z powodu wystawienia swojej fisharmonii, służącej dla „świadomego nauczenia się w szkole śpiewu według nut”. Była to fisharmonia „szkolna stołowa” (Schultafelharmonium). Wystawiona była w ramach ekspozycji składu Bertholda Neumanna na Wystawie Wschodnioniemieckiej.