Bruno Sommerfeld

Bruno Sommerfeld (lata działalności: 1905/1921-1943, lata życia nieustalone, być może 1887 – po 1950) – niemiecki producent pianin i fortepianów w Bydgoszczy, który w okresie II Rzeczypospolitej (od 1920) osiągnął ogromny sukces w produkcji pianin i fortepianów, wybijając się na czołowe miejsce wśród krajowych fabrykantów fortepianów.

Jednak ktoś, kto chciałby napisać coś bardziej naukowego, niż felieton oparty na bajkach, miałby w przypadku Sommerfelda poważny problem, jako że mitów, krążących w internecie (a więc i w ludzkiej świadomości, bo któż teraz czyta stuletnie gazety w zakurzonych bibliotekach, i to jeszcze za darmo?), jest znacznie więcej, niż ustalonych faktów.

Z tego też względu przytoczę najpierw trochę informacji „obiegowej”, do której spróbuję się odnieść krytycznie, a dopiero potem – podstawowe informacje, które nie wzbudzają wątpliwości.

Bruno Sommerfeld urodził się w roku 1887 w Ornecie (Wormditt).

Być może, tak jest, choć nie znam wiarygodnego źródła tej informacji.

Bruno Sommerfeld był Żydem i w rzeczywistości nazywał się „Bronisław Sommerfeld”.

Bruno Sommerfeld absolutnie nie był Żydem, choćby ze względu na to, że reklama jego firmy ukazywała się w najbardziej judofobicznych gazetach polskich, pełnych słów typu „zażydzenie”, „żydowica”, „żydki”, „żydziarka”, „czosnki” itp. Absolutnie nie do pomyślenia byłaby sytuacja, gdyby jakikolwiek Żyd zechciał się reklamować w takiej gazecie, inni Żydzi – kupować u kogoś reklamującego się w takiej gazecie, zaś taka gazeta, zaciekle broniąc „swoich” przed „pejsatymi”, reklamować jakąkolwiek żydowską fabrykę. Bruno Sommerfeld był zatem Niemcem. Co do imienia „Bronisław”, to rzeczywiście, napotkałem na jedną reklamę prasową z 1926 roku, gdzie właściciel fabryki figuruje jako „Bronisław Sommerfeld”, i z pewnością nie jest to błąd druku, jako że jest to reklama graficzna, a nie potoczny tekst. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że Sommerfeld aktywnie pozycjonował się jako polski fabrykant, więc być może imię „Bruno” miało zbyt niemiecki wydźwięk i zostało w tak dziwaczny sposób spolonizowane. Sceptykom tylko przypomnę, że całkiem często mieszkający w Polsce Rosjanie czy Ukraińcy o imieniu „Włodzimierz”, używając zdrobnienia „Włodek”, niepostrzeżenie zamieniają „o” na „a” i stają się… Władysławami. I nic ich nie przekona, że „Włodzimierz” to również polskie imię, że nie tylko Lenin, nie tylko Putin… Tak więc nie warto doszukiwać się jakichś głębszych podtekstów w zamianie „Brunka” na „Bronka”. Tym bardziej, że imię „Bruno” lub „Brunon” w odniesieniu do Sommerfelda całkiem często było używane w publikacjach prasowych, czego nie da się powiedzieć o jednorazowym (?) „Bronisławie”. Powiedziałbym więc, że „Bronisław” – to jednorazowy wypadek przy pracy.

Bruno Sommerfeld był jednym z najbogatszych Niemców Bydgoszczy.

Całkiem możliwe.

Bruno Sommerfeld zginął wraz z innymi Niemcami podczas „Krwawej Niedzieli”, czyli rzezi Niemców przez Polaków w 1939 r.

Hipotezę tę lansują – no, kto? – oczywiście, Niemcy, którzy odkrywają Goebbelsa na nowo. Jak to: Niemiec, z Bydgoszczy, i nie zginął? Nie mógł nie zginąć! Szkoda, gdyby nie zginął! Ale nie: nie zginął. Szkoda, nieprawdaż?

Fabryka Sommerfelda produkowała pianina od 1905 roku.

Nie. Tego roku powstał tylko zakład naprawczy i skład importowanych instrumentów. Własna produkcja rozpoczęła się dopiero ok. 1921 roku. Wyraźnie widać, kiedy pojawiają się reklamy prasowe o pianinach własnej produkcji – najwcześniej w 1923 roku. Benjamin Vogel i wikipedia o tym nie wiedzą – cóż, tym gorzej dla nich. A że Sommerfeld wszędzie podawał „rok założenia – 1905″? No cóż, kto by tam wchodził w szczegóły. Inni dodawali sobie o wiele więcej lat, tysięcy, medali i… centymetrów. Ludzka rzecz.

Fabryka Brunona Sommerfelda działała do 1939 roku.

Gdyby Sommerfeld był Żydem, byłaby to prawda. Jednak Żydem, jak już pisałem, on nie był, więc okupanci po zajęciu Bydgoszczy jego fabryki nie zamknęli, a jego samego do getta nie zesłali. Jeżeli Vogel i wikipedia sądzą inaczej – są w błędzie.

Fabryka Sommerfelda działała do 1942 roku, a w 1943 została zlikwidowana.

Źródło tej informacji jest dość wiarygodne, więc chyba właśnie tak jest.

Fabryka Brunona Sommerfelda działała do 1945 roku.

Brak dowodów na poparcie tej informacji, a źródło nie wzbudza zaufania. Nie można temu jednak definitywnie zaprzeczyć, bo co się działo w Bydgoszczy w latach 1944-47, ciężko jest sobie wyobrazić nawet specjalistom.

Bruno Sommerfeld uciekł z Bydgoszczy przed wyzwoleniem miasta.

Możliwe. Logiczne. Też bym uciekał tak szybko jak się da.

Bruno Sommerfeld produkował w Polsce fortepiany nawet po wojnie.

Kolejna niezweryfikowana informacja z trzecich rąk, która przeczy wszystkim pozostałym powyższym wersjom. Ponoć, ktoś ten fortepian widział… Ja – nie widziałem. Ale trzeba być czujnym, bo w zakresie budownictwa fortepianowego w Polsce (i tylko) cuda naprawdę się zdarzają.

Bruno Sommerfeld osiadł w Berlinie, skąd pisał nostalgiczne listy do byłych pracowników byłej fabryki w Polsce, i gdzie zmarł w latach 1950-ych.

Niewykluczone, choć dowodów brak. Ale czy takowych listów nie powinna była przejąć cenzura?

A teraz informacja podstawowa.

Bruno (Brunon) Sommerfeld (sporadycznie posługiwał się imieniem „Bronisław”) – niemiecki fortepianmistrz i fabrykant fortepianów działający w Bydgoszczy od 1905 roku.

Jednak w 1905 (niektóre źródła podają nieprawidłową datę założenia firmy 1907) powstał tylko warsztat naprawczy i skład sprowadzanych zza granicy pianin (fortepianów), zaś produkcję własnych instrumentów rozpoczęto dopiero ok. 1921 roku. Instrumenty sygnowano nazwą „B. Sommerfeld”; czasem również „Sommerfeld”. W okresie 1921-22 (24?) firma funkcjonowała pod nazwą „Bracia Sommerfeld” (wspólnie z Ernestem, późniejszym kierownikiem filii w Poznaniu), i tak też prawdopodobnie były znakowane pianina (choć żadnego o tej nazwie nie spotkałem). Inne filie firmy (prawdopodobnie tylko składy, bez produkcji własnej) działały w Grudziądzu, Gdańsku, Katowicach, Łodzi i Warszawie. Znaczną część załogi fabryki stanowili Polacy, w tym znani w przyszłości majstrowie (np. organmistrz Józef Sobiechowski). Firma Sommerfelda była modelowym przykładem lojalności polsko-niemieckiej i harmonijnego współistnienia dawnych i nowych gospodarzy w odrodzonej Rzeczpospolitej. Polacy zajmowali kluczowe stanowiska w firmie, m.in. nadzorowali jakość produkcji, a przetrwanie i wyjście obronną ręką z kryzysu ekonomicznego lat 1929-35 (spadek produkcji wyniósł „zaledwie” 39%) zapewniło pracownikom fabryki stabilność i dobrobyt na tle panującej w zubożałym społeczeństwie rozpaczy. Jak wiemy, inny bydgoski fabrykant instrumentów muzycznych (fisharmonii i organów) – Mieczysław Wybrański – nie radząc sobie z prowadzeniem firmy w dobie kryzysu, popełnił samobójstwo.

Szczytowa wydajność produkcyjna fabryki Sommerfelda miała miejsce w latach 1925-30 oraz 1935-39, czyli w najlepszych latach polskiej prosperity. Wówczas fabryka mianowała siebie – bez jakiegokolwiek sprzeciwu ze strony konkurentów! – największą fabryką fortepianów i pianin w Polsce, co jak najbardziej odpowiadało rzeczywistości. W jej najlepszych latach powstawało 1500 pianin rocznie.

Firma postawiła na produkcję masową, tworząc pianina w maksymalnie przystępnej cenie przy zachowaniu wszystkich niezbędnych norm jakości. Można powiedzieć, że firma od początku zrezygnowała z artykułów elitarnych i drogich na rzecz „masówki”, czym zjednała sobie ogromną popularność – i właśnie to pozwoliło jej zarówno przetrwać kryzys, jak i dotrzeć do tak ubogiej części społeczeństwa, która nigdy wcześniej sobie na pianino pozwolić nie mogła. To też tłumaczy, dlaczego firma od początku konsekwentnie produkowała same tylko egalitarne pianina, nie kusząc się na ambitną produkcję drogich fortepianów. Co więcej, późniejsza orientacja fabryki na produkcję najtańszych fortepianów o bardzo małych wymiarach miała na względzie te same cele i założenia.

W roku 1925 fabryka reklamowała się pod nazwą „Fabryka fortepianów i budowa organów”. Nie ma w tej chwili żadnych danych, które pozwoliły by na weryfikację i ustalenie tego, co rozumiano pod „budową organów”. Wydaje się, że na początku lat 20-ych intensywnie poszukiwano nowych dróg rozwoju firmy i niektóre informacje mogły być podawane awansem. Nie ma bowiem żadnych wiadomości o działalności organmistrzowskiej Sommerfelda; nie są znane również wykonane przez niego prace przy organach. Jednocześnie nie ma żadnych zachowanych fisharmonii produkcji jego fabryki (co mogło się kryć pod pojęciem „organy”). Nie są też znane reklamy prasowe proponujące typowe w takich sytuacjach prace w zakresie strojenia, remontów, intonacji, rekonstrukcji organów kościelnych, wyrobu głosów i innych podzespołów organowych.

Poza podaną wyżej nazwą, fabryka określała siebie w reklamach m.in. jako „Fabryka i hurtownia fortepianów” (1925), „Fabryka i hurtownia pianin” (1927) oraz „Bydgoska fabryka fortepianów i pianin” (1925).

Wszystkie reklamy prasowe, niezależnie od nazwy własnej fabryki, w latach 1923-33 mają absolutnie jednakową i jednoznaczną wymowę: sprzedaż fortepianów produkcji najlepszych zagranicznych firm; sprzedaż fisharmonii firmy Mannborg oraz sprzedaż pianin produkcji własnej. Dodatkowo, tanie remonty pianin i fortepianów przez doświadczonych fachowców.

Produkcję fortepianów rozpoczęto natomiast pod koniec działalności fabryki (od 1935). Te instrumenty cieszyły się bardzo dużym powodzeniem i były eksportowane, wg informacji reklamowych Sommerfelda, do wielu krajów świata (Wielka Brytania, Niderlandy, Francja, Argentyna, Palestyna, Sri-Lanka). Były to bardzo małe i maksymalnie tanie fortepiany o długości 138 cm, tzw. baby grand, i ledwo nie jedyne fortepiany, wytwarzane bezpośrednio przed samą II wojną światową w Polsce. Żadna inna polska firma fortepianowa nie odnotowała w tym okresie tak istotnych skoków do przodu (większości nie udało się odbić od dna po kryzysie, i w ogóle złoty wiek budownictwa fortepianowego w Polsce był już za plecami), co sprawiło, że Sommerfeld w zakresie produkcji instrumentów klawiszowych w Polsce całkowicie zdominował ostatnie przedwojenne lata. Cena takiego fortepianu – wg informacji firmowej – była niewiele wyższa od ceny „dobrego pianina”.

Sommerfeld, dysponujący wieloma oddziałami w kraju, chętnie wypożyczał swoje instrumenty na różne wydarzenia muzyczne – i często robił to nieodpłatnie, za co regularnie otrzymywał podziękowania prasowe od różnych osób i instytucji.

Fabryka Sommerfelda działała aż do likwidacji w 1943 roku, co jest wymowną odpowiedzią na domniemania niektórych „znawców”, jakoby Sommerfeld był pochodzenia żydowskiego. Niestety, nic nie wiadomo o relacji z nowymi władzami, o roli w wydarzeniach wokół Krwawej Niedzieli w Bydgoszczy, o postawie społecznej i politycznej Brunona Sommerfelda, jednego z najbogatszych Niemców Bydgoszczy, w okresie okupacji. Filia Sommerfelda w Katowicach działała co najmniej jeszcze na początku 1940 roku.

B. Sommerfeld GmbH, Kattowitz

Podczas wojny produkcja zarówno pianin, jak i fortepianów trwała prawdopodobnie bez większych przeszkód – powstało wówczas co najmniej kilkaset instrumentów. Te okupacyjne łatwo rozróżnić – na nadruku firmowym nazwa „Bydgoszcz” została zastąpiona „Bromberg”.

Fabryka Sommerfelda wyprodukowała łącznie ponad 7700 instrumentów (dokładna liczba nie jest ustalona), często spotykanych na rynku wtórnym dzisiaj. Są to instrumenty wyjątkowo godne polecenia. Mają one piękny dźwięk, z głębokim basem i śpiewnym, donośnym dyszkantem, zaś fortepiany posiadają precyzyjną mechanikę i brzmią tak, jak gdyby nie były najkrótszymi z możliwych. Pochlebne opinie instrumentom Sommerfelda wystawili w swoim czasie Artur Rubinstein i Feliks Nowowiejski.

Udział firmy w wystawach przemysłowych:

1927, Bydgoszcz (Polska Wystawa Wodna) – złoty medal
1927, Poznań (Wystawa Hotelowa) – złoty medal
1928, Gdańsk – dyplom honorowy
1928, Paryż – Grand Prix i złoty medal
[rok nieustalony], Rogoźno – duży złoty medal
[rok nieustalony], Katowice – złoty medal
[rok nieustalony], Wilno – duży medal srebrny
Pod koniec lat 1930-ych Sommerfeld dysponował łącznie co najmniej 15 medalami, wizerunki których widnieją na firmowych nadrukach na płycie rezonansowej jego fortepianów.

Adres firmy:

(1905): Elisabethstrasse 47a (obecnie Śniadeckich 22) i 56 (ob. Śniadeckich 2)
(1925): skład – ul. Śniadeckich 56 (po reformie numeracji w 1931 – Śniadeckich 2) (róg Gdańskiej). Zakład produkcyjny mieścił się przedtem przy ul. Pomorskiej, od 1925 – przy przy ul. Gdańskiej 102 (wg innych źródeł – przy ul. Promenada 4 (lub 2) (obecnie Jagiellońska 92), albo też był to jeszcze jeden skład). Telefony fabryki: (1925): 883, (1927): 883 i 918, (1933): 458 i 883 (później przekształcony w 38-83).